ملکوت

مهاجرت به قم
میرزا در جاپلق و روستای قلعه بابو همچنان به ترویج مسائل دین و تدریس فقه و اصول مشغول بود ولی از طرفی چون در آنجا طالب علم و محصل چندانی وجود نداشت به ناچار به قم مهاجرت کرد و آن سرزمین مقدس را برای سکونت برگزید و از برکت حضرت فاطمه معصومه ـ علیه السّلام ـ در مدت زمانی اندک رشد و ترقی شایانی کرد و شهرت عالمگیر یافت و ریاست و مرجعیت شیعه به وی رسید. او پس از آن به کار تألیف و تصنیف، تدریس و صدور فتوا، و تبلیغ و ترویج دین پرداخت و مسجد جامع شهر را برای اقامه نماز جمعه و جماعت برگزید.[5] و بدین گونه رفته رفته آن شهر علم و دین که پس از فتنه افغانها از عالم تهی گشته بود رونق پیشین خود را بازیافت و در شمار مراکز مهم علمی شیعه درآمد. در نتیجه حوزه علمیه قم حوزه اصفهان را ـ که در آن زمان حوزه فعّال و پر تحرک و دارای مدرسان بزرگ بود ـ تحت شعاع خود قرار داد و توجه مسلمانان را به سوی خویش جلب کرد.[6]
فتحعلی شاه قاجار در این ایام بود که در نخستین سفرش به قم به فضایل اخلاقی و کمالات نفسانی و مراتب فضل میرزا پی برد و برای زیارت او به مسجد جامع شهر آمد و در شمار مأمومین وی قرارگرفت و نماز ظهر و عصر را به آن بزرگوار اقتدا کرد و در نخستین ملاقات حلقه ارادت و محبّت آن جناب را به گردن افکند.
آثار علمی
میرزای قمی در اکثر علوم اسلامی چون فقه و اصول و کلام و علم معانی و بیان و غیر آنها تألیفات و تصنیفات ارزنده و بی‌سابقه‌ای از خود به یادگار گذاشته است که هر یک از آنها بیانگر نبوغ فکری و احاطه علمی افزون و حسن سلیقه اوست.
گرچه این محقق عالی قدر اکثر آثار قلمی خود را در دوران سکونت در قم تألیف کرده است،[7] آغاز فعالیت تألیفی و تصنیفی وی به دوران جوانی و همان ایامی که در حوزه علمیه خوانسار و خدمت آقا حسین خوانساری مشغول تحصیل بوده مربوط می‌شود. زیرا به طوری که آقا بزرگ تهرانی ذکر می‌کند منظومه‌ای که ایشان در علم بیان تصنیف کرده است در ربیع الثانی سال 1173 بیست و دو سالگی و در خوانسار پایان یافته است.[8] و از تألیف کتاب «مجموعه فوائد و بعض رسائل» در ماه محرم سال 1175 یعنی در اوایل تحصیل در کربلا (در 24 سالگی) فارغ شده است.[9] اکنون برخی از آثار قلمی او را معرفی می‌نماییم:
1. قوانین الاصول: مهمترین و مشهورترین تصنیف میرزا همین کتاب بوده که به زبان عربی نوشته شده و مؤلّف در سال 1205 از تألیف آن فراغت یافته است. این کتاب یک دوره کامل علم اصول است که جلد اول آن شامل مباحث الفاظ و جلد دوم آن حاوی مباحث عقلی است.
2. حاشیه بر قوانین: این کتاب در علم اصول است، و در آن به ایرادهای وارد بر قوانین الاصول پاسخ داده شده است.
3. حاشیه بر زبده الاصول شیخ بهائی.
4. حاشیه بر تهذیب الاصول علاّمه حلّی.
5. حاشیه بر شرح مختصر ابن حاجب عضدی. (این سه کتاب هر سه در علم اصول است.)
6. جامع الشّتات یا اجوبه المسائل (در سه جلد) حاوی یک دوره فقه از بحث طهارت تا مبحث بیان دیه‌ها به صورت سؤال و جواب. بعلاوه برخی از سؤالهای متفرقه و عقاید دینی و مسائل کلامی، از جمله ردّ بر صوفیه در آخر کتاب ذکر شده است.
7. مناهج الاحکام (در فقه)
8. غنائم الایّام فیما یتعلق بالحلال و الحرام: (فقه استدلالی).
9. معین الخواص: (در فقه ـ بخش عبادات).
10. مرشد العوام: (رساله عملیه ـ به زبان فارسی).
11. منظومه‌ای در علم بدیع (در 140 بیت) و منظومه‌ای در علم بیان.
12. فتحیّه: (در علم کلام).
13. دیوان شعر: (پنج هزار بیت شعر فارسی و عربی).
14. رساله‌ای در اصول الدین: (به زبان فارسی).
15. رساله‌ای پیرامون موضوع و حکم غناء.
16. رساله‌ای در عمومیت حرمت ربا در تمام معاوضات.
17. مجموعه‌ای از نصایح و مواعظ (نامه مفصل به فتحعلی شاه).
18. رساله‌ای در رد صوفیه و غلات.

صفحات: 1· 2